Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΠΙΣΩ ΑΠΟ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ
Μέσα στην πόλη του Cape Town βρίσκεται το νοσοκομείο Groote Schuur. Εμείς το διαβάζουμε όπως το βλέπουμε. Οι ντόπιοι όμως το διαβάζουν κάπως διαφορετικά και συρτά τόσο που δεν καταλαβαίνουν σε τι αναφερόμαστε εμείς ούτε εμείς τι ακριβώς προφέρουν αυτοί. Το νοσοκομείο είναι πολύ όμορφο και περιποιημένο εξωτερικά με μόνη ίσως παραφωνία το ξύλινο, ελαφρώς παραγκέ θυρωρείο στα αριστερά. Οι κάτοικοι φαίνεται ότι το αγαπούν πολύ το νοσοκομείο τους. Από παλιά παρείχε καλές υπηρεσίες (σε όσους τουλάχιστον μπορούσαν να εξασφαλίσουν πρόσβαση εκεί {!!!!}) και συνεχίζει μέχρι σήμερα. Δεν είναι το παλιότερο της πόλης, αυτό θα το δείτε σε άλλη ανάρτηση. Είναι όμως το πιο σύγχρονο.
Μέσα στο νοσοκομείο αυτό, σε ένα από τα κτίρια του, στεγάζεται το Official Heart Transplant Museum - Heart of Cape Town. Λίγοι το ξέρουν και ακόμα λιγότεροι το επισκέπτονται. Το να το βρεις μπορεί να αποδειχθεί λίγο περιπετειώδες αλλά ο επιμένων νικά! Το τελευταίο αναδύεται από την όλη πορεία αυτού στον οποίο χρωστά το Μουσείο την ύπαρξη του : τον Christiaan Neethling Barnard (1922-2001).
Το μουσείο αναπαράγει επιτυχημένα το κλίμα της εποχής που έγινε η πρώτη μεταμόσχευση καρδιάς σε άνθρωπο. Υπάρχουν αίθουσες και αναπαραστάσεις με κέρινα ομοιώματα. Η ατμόσφαιρα είναι υποβλητική και για κάποιον που πηγαίνει για πρώτη φορά και απροετοίμαστος, το θέαμα εντυπωσιάζει.
Ο Christiaan Barnard γεννήθηκε και μεγάλωσε στη Νότια Αφρική, στο Beaufort West στην επαρχία του Cape Province. Ένας από τους 4 αδελφούς του πέθανε σε ηλικία 5 χρονών από καρδιά και αυτό το γεγονός φαίνεται ότι τον επηρέασε πολύ. Όταν τελείωσε το σχολείο πήγε στο Cape Town όπου σπούδασε Ιατρική στο εκεί Πανεπιστήμιο, μετά έκανε την ειδικότητα του στο Groote Schuur και παρέμεινε εκεί μέχρι το 1956 δουλεύοντας ως ειδικευμένος γιατρός.
Το 1956 παίρνει υποτροφία για διδακτορικό στην Καρδιοχειρουργική και φεύγει για 2 χρόνια στο University of Minnesota. Εκεί έρχεται σε επαφή με τον Norman Shumway, ο οποίος εκείνη την εποχή ήταν ο πρώτος που είχε στραφεί και ξεκινήσει την έρευνα για τη μεταμόσχευση καρδιάς σε άνθρωπο. Ο ίδιος ο Barnard περιγράφει τα 2 χρόνια που πέρασε στην Αμερική ως την πιο εντυπωσιακή περίοδο της ζωής του.
Δεν έμεινε όμως στην Αμερική. Επέστρεψε το 1958 ως Καρδιοχειρουργός στο αγαπημένο του νοσοκομείο και οργάνωσε την πρώτη Καρδιοχειρουργική Μονάδα ακολουθώντας παράλληλα και πανεπιστημιακή πορεία ως καθηγητής. Δημιούργησε ομάδα και δούλευε πάντα με τον μικρότερο αδελφό του, τον Μάριο, επίσης γιατρό, που ήταν το δεξί του χέρι στις επεμβάσεις καρδιάς. Πολύ σύντομα η φήμη του ως ικανού καρδιοχειρουργού εδραιώθηκε.
Ο Barnard πειραματίστηκε για αρκετά χρόνια με μεταμοσχεύσεις καρδιάς σε ζώα και συγκεκριμένα σε σκυλιά. Στη φωτογραφία βλέπετε το κοιμισμένο σκυλάκι στο χειρουργικό τραπέζι της εποχής. Σε πάνω από 50 σκυλιά μεταμόσχευσε καρδιές με την ομάδα του τότε! Οι ιατρικές ομάδες εκείνης της εποχής ανά τον κόσμο, με πρωτοπόρο τον Norman Shumway στην Αμερική, είχαν κάνει αρκετή δουλειά πάνω στις τεχνικές λεπτομέρειες της επέμβασης και ήταν έτοιμες να προχωρήσουν σε άνθρωπο. Το πρόβλημα που είχαν όλοι όμως ήταν να βρεθεί ο κατάλληλος δότης.
Στις 2 Δεκέμβρη του 1967 η τετραμελής οικογένεια Darvall πήγαινε μια επίσκεψη σε φιλικό σπίτι. Ο πατέρας οδηγούσε το αυτοκίνητο και σταμάτησε για λίγο στο πλάι του δρόμου. Η μαμά μαζί με την κόρη της, Denise, διέσχισαν το δρόμο για να πάνε στο απέναντι ζαχαροπλαστείο να αγοράσουν ένα γλυκό. Καθώς διέσχιζαν το οδόστρωμα εμφανίστηκε ένα φορτηγό και τις χτύπησε. Η μητέρα πέθανε ακαριαία και η Denise μεταφέρθηκε στο νοσοκομείο χτυπημένη βαριά στο κεφάλι.
Η κοπέλα δεν επρόκειτο να ζήσει και ο Barnard διείδε σε αυτήν την ευκαιρία που περίμενε. Ο ίδιος είπε αργότερα ότι έκανε ένα από τα πιο δύσκολα πράγματα στη ζωή του : έπρεπε να ενημερώσει τον πατέρα της ότι η κόρη του δεν επρόκειτο να ζήσει και ταυτόχρονα να ζητήσει την άδεια του να πάρει την καρδιά της και να τη βάλει σε έναν άλλο άνθρωπο.
Ο πατέρας της κοπέλας δέχτηκε και πολύ γρήγορα οργανώθηκαν και ξεκίνησαν οι διαδικασίες της μεταμόσχευσης.
Στη φωτογραφία βλέπετε τους υπεύθυνους τεχνικούς του μηχανήματος της εξωσωματικής κυκλοφορίας. Το μηχάνημα έχει πλέον μόνο μουσειακό χαρακτήρα αλλά στην εποχή του χρησιμοποιόταν για την υποστήριξη του οργανισμού κατά τη διάρκεια της επέμβασης.
Το αναισθησιολογικό μηχάνημα επίσης ανήκει στα αρχαία μηχανήματα της εποχής.
Η ομάδα της μεταμόσχευσης περιλάμβανε 30 άτομα και εδώ βλέπετε τον αναισθησιολόγο του οποίου ο ρόλος είναι σημαντικός ανά τους αιώνες, όπως πολύ καλά γνωρίζετε!
Εδώ βλέπετε την ομάδα σε πλήρη (κέρινη) εγρήγορση. Η μεταμόσχευση εξελισσόταν σε δύο παράλληλες διπλανές αίθουσες. Ο ίδιος ο Barnard πήρε την καρδιά της Denise στα χέρια του, περπάτησε 19 βήματα και την πήγε στην άλλη αίθουσα όπου περίμενε έτοιμος ο ασθενής. Όπως είπε αργότερα ο ίδιος ο Barnard κάτω από τα φώτα της δημοσιότητας : "Δεν έκανα τίποτα σπουδαίο. Έκανα ό,τι έκανα κάθε μέρα. Η έκπληξη ήταν μόνο το άδειο στήθος!"
Βλέπετε το τραπέζι της εργαλειοδοσίας και τα βοηθητικά κουβαδάκια και λεκάνες.
Η επέμβαση διήρκεσε 9 ώρες και ήταν ένα από τα γεγονότα που άλλαξαν τον κόσμο.
20 χρόνια αργότερα ο Marius Barnard θα πει : Ο Chris έκατσε εκεί για μερικές στιγμές κοιτάζοντας, μετά έκανε πίσω και είπε "λειτουργεί!". Ήταν ο πρώτος! Τα είχε καταφέρει.
Ο Barnard δε σταμάτησε εκεί. Έχοντας ήδη την εμπειρία μεταμοσχεύσεων νεφρού μεταμόσχευσε και το ένα νεφρό της Denise σε ένα δεκάχρονο μαύρο αγόρι.
Εδώ θα παρεμβάλλω δύο παρατηρήσεις. Πρώτον, βρισκόμαστε χρονικά στην καρδιά του Apartheid και δεύτερον, όπως προσέξατε στα κέρινα ομοιώματα, δεν υπήρχε πουθενά στην ομάδα μαύρος. Ήταν η εποχή που απαγορευόταν ρητά ένας μαύρος να ακουμπήσει λευκό.
Ο ασθενής λεγόταν Louis Washkansky. Ήταν 54 ετών, καρδιοπαθής στο τελευταίο στάδιο και διαβητικός. Ο Barnard έγραψε αργότερα για αυτόν : "Για έναν άνθρωπο που πεθαίνει, δεν είναι δύσκολη η απόφαση, επειδή ξέρει ότι βρίσκεται στο τέλος. Εάν σε κυνηγάει ένα λιοντάρι και φτάσεις στην όχθη ενός ποταμού γεμάτο κροκόδειλους, θα πέσεις στο νερό πεπεισμένος ότι έχεις μία ευκαιρία να κολυμπήσεις στην άλλη όχθη".
Ο ασθενής έζησε 18 ημέρες μετά την επέμβαση και πέθανε από πνευμονία, εξαιτίας των ανοσοκατασταλτικών φαρμάκων που έπαιρνε για να μην απορρίψει το μόσχευμα. Ο τύπος της εποχής γράφει : Οι πνεύμονες έφταιγαν, όχι η καρδιά. Σημασία έχει ότι αυτή η πρώτη ενέργεια, η γεμάτη τόλμη, αποτέλεσε την αρχή για μια άνευ προηγουμένου εξέλιξη στον τομέα των καρδιοχειρουργικών επεμβάσεων τα επόμενα χρόνια.
Μια τέτοια επιτυχία ανέδειξε βέβαια ένα ολόκληρο, ενδιαφέρον, παρασκήνιο.
Η μη νοτιοαφρικανική κοινότητα έφαγε τα λυσακά της. Ζήλειαααα.... Φθόνος.... Αμφισβήτησηηη.... Γιατί αυτός, εκεί κάτω και όχι εμείς? Πώς μας πήρε το φρούτο μέσα από τα χέρια? Πώς τα κατάφερε? Και δώστου ερωτήσεις και ανακρίσεις μεταμφιεσμένες σε επιστημονικό ενδιαφέρον.
Φαντάζομαι ότι θα άνοιξαν πολλές σαμπάνιες όταν πέθανε ο φουκαράς ο ανθρωπάκος και πολλές χειραψίες και κρυφά τηλέφωνα θα ανταλλάχθηκαν γεμάτα ικανοποίηση για την "αποτυχία" του Barnard να κρατήσει ζωντανό τον ασθενή του. Τι τα θέλετε όμως! Η αρχή είχε γίνει. Αυτό άλλωστε είναι το ωραίο στην ιατρική : να τολμάς, να μη φοβάσαι, να ρίχνεσαι στη μάχη για να αναστρέψεις ένα αμφίβολο ή ακόμα και καταδικασμένο αποτέλεσμα.
Όταν πολλοί χειρουργοί, απογοητευμένοι από τα φτωχά αποτελέσματα, εγκατέλειπαν τις προσπάθειες, ο Barnard επέμενε. Στις 2 Γενάρη του 1968 έκανε την επόμενη μεταμόσχευση καρδιάς και ο ασθενής αυτή τη φορά έζησε 19 μήνες. Ο δότης ήταν μαύρος. Ένα χρόνο αργότερα η Dorothy Fisher έγινε η πρώτη μαύρη γυναίκα στην οποία μεταμοσχεύθηκε καρδιά. Έζησε 12 χρόνια και 6 μήνες. Δύο χρόνια αργότερα, το 1971, η μεταμόσχευση καρδιάς στον Dirk van Zyl τον οδήγησε σε επιβίωση 23 χρόνων! Η ανακάλυψη της κυκλοσπορίνης όμως, ήταν εκείνη που ουσιαστικά αναβίωσε το ενδιαφέρον για τις καρδιοχειρουργικές επεμβάσεις παγκοσμίως.
Μέσα σε μια νύχτα ο Christiaan Barnard έγινε παγκοσμίως γνωστός. Αυτός και η πατρίδα του, η Νότια Αφρική. Ήταν όμορφος, φωτογενής, έξυπνος. Η ζωή του έκτοτε γέμισε από δόξα και φώτα δημοσιότητας. Πόσο εύκολα μπορεί κάποιος να μην αλλάξει? Ιδού το ερώτημα... Σπάνια μπορεί, η απάντηση.
Οφείλω να παραδεχτώ ότι μου αρέσουν πολύ οι άνθρωποι με πάθος. Τη θεωρώ ως κινητήρια δύναμη για τα πάντα. Πιστεύω ότι ο Barnard είχε αυτό το πάθος, άρρηκτα δεμένο με την τόλμη και δικαίως έφτασε εκεί που έφτασε. Επαλήθευσε την παροιμία ότι η τύχη βοηθάει τους τολμηρούς. Έλεγε και κάτι άλλο που μου άρεσε : "Είναι σημαντικό να ξυπνάς το πρωί και να θες να πας στη δουλειά σου"
Το δεύτερο δελεαστικό στην προσωπικότητα του ήταν ότι δεν φρέναρε με κανένα σχόλιο, με καμιά αμφισβήτηση, με κανένα χτύπημα πάνω ή κάτω από τη ζώνη. Είχε στόχους και συνέχιζε. Αγαπήθηκε παγκοσμίως και ασθενείς από όλο τον κόσμο έφταναν στην άκρη του κόσμου, που είναι το Cape Town, για να χειρουργηθούν (δωρεάν). Όσο οι ασθενείς του τον αγάπησαν τόσο ορισμένοι συνάδελφοι του τον ζήλεψαν και τον κατηγόρησαν για διάφορα, κυρίως ότι "έκλεψε" την ιδέα της μεταμόσχευσης. Λες και η μεταμόσχευση ήταν κατσίκα και μπήκε στο χωράφι τους ένα βράδυ και την έκλεψε...
Ο Christiaan Barnard δεν πήρε ποτέ το Νόμπελ της Ιατρικής όπως θα έπρεπε να γίνει. ¨Εκανε κριτική στο Apartheid, όποτε του δινόταν η ευκαιρία αλλά τόσο όσο να μην εξοργίζει τους κρατούντες και του απαγορεύσουν τα ταξίδια στο εξωτερικό. Όπως είπε και ο ίδιος αργότερα, πιθανότατα δεν πήρε το Νόμπελ επειδή ήταν "white South African".
Τα υπόλοιπα τώρα....
Τα μέσα ενημέρωσης τον καταβρόχθισαν και τα καταβρόχθισε και αυτός. Τον αποκαλούσαν "film star surgeon" και αργότερα, που ξετσούμισε στον ερωτικό τομέα, "doctor of hearts". Παντρεύτηκε για πρώτη φορά στα 26 και απέκτησε 2 παιδιά. Με τη φήμη που απέκτησε, ήταν αδύνατον να είναι ευχαριστημένος με το γάμο του, οπότε χώρισε το 1969. Ένα χρόνο αργότερα παντρεύτηκε μια 19χρονη (48 - 19) και έκανε ακόμα 2 παιδιά. Το 1982 ξαναχώρισε, συμπεριφερόμενος ως αρσενική μελισσούλα, βολτάροντας από άνθος σε άνθος. Το 1988 ξαναπαντρεύεται. Είναι ήδη 66 και η νέα του σύζυγος, ένα μοντέλο, θα μπορούσε να ήταν εγγονή του. Πάντως έκανε ακόμα 2 παιδιά. Χώρισε για τρίτη φορά το 2000.
Γύρισε κυριολεκτικά όλο τον κόσμο και μετατράπηκε σε ένα είδος bon viveur. Τον απορρόφησε εντελώς η "social life" από τη στιγμή που την ανακάλυψε. Χρησιμοποιώ τα λόγια του. Πίστευε πολύ στο "joy of living" και στο "celebration of being alive". Έλεγε : One life is enough if well living. Πρακτικά, σταμάτησε να χειρουργεί το 1983, στα 61 του, εξαιτίας της ρευματοειδούς αρθρίτιδας που του ταλαιπωρούσε τα χέρια. Δήλωσε "I lost my apetite" και αυτός ήταν ο πραγματικός λόγος που σταμάτησε να χειρουργεί πιστεύω. Ο κορεσμός.
Τον θυμάμαι καθαρά στις οθόνες της τηλεόρασης εκείνης της εποχής με βαμμένο μαλλί να συνοδεύεται από όμορφα κοριτσάκια. Λαμπερή προσωπικότητα και πάντοτε χαμογελαστός. Είχε εκτιμήσει πολύ, όπως φαίνεται και από τα λόγια του, τη ζωή. Γι΄ αυτό τον απασχόλησε μετέπειτα, καθώς μεγάλωνε, η διαδικασία αναχαίτισης της γήρανσης. Μπήκε στην ψυχοφθόρα ιστορία της αιώνιας ή έστω παρατεταμένης νεότητας. Η φήμη του δοκιμάστηκε πολύ το 1988, όταν προώθησε το Glycel, μια πανάκριβη αντιγηραντική κρέμα προσώπου, η οποία απαγορεύτηκε όμως στην Αμερική από το FDA. Αμετανόητος αυτός, ανακατεύτηκε για ένα διάστημα στην Ελβετία και με την Clinique la Prairie, των γνωστών ακριβών καλλυντικών.
Πέθανε το 2001 στην Πάφο, ενώ έκανε διακοπές. Τάφηκε, όπως είχε ζητήσει, στην ιδιαίτερη πατρίδα του, την οποία αγαπούσε πολύ.
Στην παραπάνω φωτογραφία από τους τοίχους του μουσείου βλέπετε το Χειρουργικό Ερευνητικό Κέντρο του Πανεπιστημίου. Τυχαία την έβγαλα αυτή τη φωτογραφία, μέσα σε τόσες και τόσες. Αν την προσέξετε καλύτερα θα δείτε τουλάχιστον έναν μαύρο. Εδώ αρχίζει η ιστορία της ιστορίας.
Ο Hamilton Naki (1926 -2005) γεννήθηκε σε μια πόλη της επαρχίας του Eastern Cape της Νότιας Αφρικής. Η εκπαίδευση του τελείωσε στο δημοτικό, στα 14 του, γιατί τότε οι μαύροι μόνο μέχρι το δημοτικό είχαν δικαίωμα να φτάσουν.
Ήταν τυχερός γιατί βρήκε δουλειά κηπουρού στο Πανεπιστήμιο του Cape Town. Είχε εργαστεί ήδη 10 χρόνια όταν τον πρόσεξε ο δόκτωρ Robert Goetz της Ιατρικής Σχολής και τον έβαλε στα εργαστήρια να περιποιείται τα ζώα και να κάνει βοηθητικές δουλειές. Ο Naki σύντομα έδειξε ότι μάθαινε γρήγορα και είχε μεγάλες ικανότητες, παρά το χαμηλό επίπεδο της μόρφωσης του. Ο Goetz ήταν ο πρώτος που τον πήρε για να τον βοηθήσει στο χειρουργείο μιας καμηλοπάρδαλης και στη συνέχεια αναγνωρίζοντας τις μεγάλες ικανότητες του, φρόντισε να του δοθεί ειδική άδεια για να συμμετέχει στην έρευνα που γινόταν στα εργαστήρια. Ασχολήθηκε με τα ερευνητικά χειρουργεία σε ζώα, με την αναισθησία τους αλλά και με τη μετεγχειρητική φροντίδα τους. Σύντομα ο Naki έγινε ο ένας από τους 4 τεχνικούς ερευνητικών εργαστηρίων της Ιατρικής Σχολής. Βοήθησε πάρα πολλούς νέους χειρουργούς στην εκπαίδευση τους στο εργαστήριο και στην έρευνα μεταμοσχεύσεων οργάνων σε ζώα. Όταν ο Barnard ξεκίνησε να δοκιμάζει τις τεχνικές μεταμόσχευσης καρδιάς πήρε τον Naki στην ομάδα του. Ο Naki πλέον εκπαίδευε φοιτητές και καθηγητές στις τεχνικές μεταμόσχευσης. Οι ικανότητες του στη διδασκαλία και στη χειρουργική ήταν τεράστιες παρά το ότι δεν είχε πάρει οποιαδήποτε επίσημη εκπαίδευση. Εκπαίδευσε πάνω από 3000 μελλοντικούς χειρουργούς απαιτώντας αλλά και παρέχοντας υψηλά standards από / στους μαθητές του!
Ο ρόλος του Naki στην πρώτη αλλά και στις επόμενες μεταμοσχεύσεις καρδιάς παραμένει ασαφής. Θεωρητικά, ούτε καν πλησίασε τις αίθουσες. Το Apartheid όχι μόνο τού απέκλειε δια παντός τη δυνατότητα να γίνει ποτέ γιατρός αλλά του απαγόρευε να ακουμπήσει λευκό, πόσω μάλλον να τον χειρουργήσει!!!
Το σίγουρο είναι ότι ο Naki βοηθούσε τον Barnard αλλά αυτό έπρεπε να μένει ένα καλά κρυμμένο μυστικό γιατί οι νόμοι ήταν σκληροί με τους μαύρους. Ο Barnard πριν πεθάνει είχε ομολογήσει ότι "ο Naki πιθανόν είχε περισσότερες τεχνικές επιδεξιότητες από εμένα". Το σίγουρο είναι ότι επρόκειτο για έναν προικισμένο άνθρωπο, τροχοπέδη του οποίου υπήρξε ένα ηλίθιο πολιτικό σύστημα.
Παρότι μέχρι τέλους ο Naki ήταν γραμμένος στους καταλόγους του νοσοκομείου ως κηπουρός ή καθαριστής, πληρωνόταν με το μισθό τού επικεφαλής τεχνικού εργαστηρίου, το μεγαλύτερο μισθό που μπορούσε να δώσει το νοσοκομείο σε κάποιον ο οποίος δεν κατείχε δίπλωμα.
Συνταξιοδοτήθηκε το 1991. Μετά τη συνταξιοδότηση του και το τέλος (?) του Apartheid υπήρξε κάποια αναγνώριση της δουλειάς του και του απονεμήθηκαν ένας τίτλος και ένα μετάλλιο. Μετά από λίγα χρόνια χρηματοδότησε ένα σχολείο στην ιδιαίτερη πατρίδα του με χρήματα που μάζεψε από γιατρούς που είχε εκπαιδεύσει. Επίσης, δημιούργησε μια κινητή κλινική και μέχρι τέλους διάβαζε τη βίβλο στους άστεγους και έκανε αγώνα για την αποχή τους από το αλκοόλ και τα ναρκωτικά.
Σε όλη τη διάρκεια της επίσκεψης μας και της ξενάγησης μας στο μουσείο δεν ειπώθηκε το παραμικρό για τον Naki. Κάποια στιγμή μας έβαλαν σε ένα μικρό αμφιθέατρο και μας έδειξαν μια 20λεπτη ταινία αφιέρωμα στον Barnard. Τσιμουδιά επίσης. Έπρεπε να γυρίσω στην Ελλάδα, να με πάρει ο Μανωλάκης τηλέφωνο να με ρωτήσει πώς ήταν το ταξίδι, να του περιγράψω με ενθουσιασμό το εντυπωσιακό μουσείο και να με ρωτήσει με απορία : "Μα καλά, για τον Naki δεν σας είπαν τίποτε?". Συμπεριέλαβα τη στιγμή αυτή στα "10 Βραβεία Ηλιθιότητας Που Πήρα Στη Ζωή Μου".
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου