Συμφώνησα αβασάνιστα με την κυρία Μέσα Σ' Όλα για μια εκδρομή στα Townhships, τις επίπεδες πόλεις των μαύρων έξω από την πόλη, γνωστές και ως Cape Flats. Είχα ένα ακαθόριστο, μαγκωμένο προαίσθημα αλλά το παραμέρισα και ακολούθησα τις βουλές.
Φύγαμε με 2 μικρά βαν και τους οδηγούς. Το πρώτο που μάθαμε εκείνη τη μέρα ήταν ότι οι μαύροι οδηγοί έχουν συνήθως ονόματα όπως Love, Hope κλπ. Ο δικός μας λεγόταν Song.
Περάσαμε πρώτα να δούμε τη μουσουλμανική συνοικία του Bo-Caap. Η γειτονιά είναι ανηφορική και πολύ χαριτωμένη. Άξιζε μια βόλτα με τα πόδια για να περιεργαστώ με την ησυχία μου τα πολύχρωμα σπιτάκια. Δυστυχώς τα προγράμματα σε τέτοιες οργανωμένες εξορμήσεις είναι χρονικά τόσο προκαθορισμένα που είναι πρακτικά αδιανόητο και να σκεφτείς την παρέκκλιση.
Πόσες φωτογραφίες να προλάβεις να πάρεις μέσα από ένα αυτοκίνητο που κινείται? Πόσες κεραίες να βγάλεις για να μη χάσεις τίποτε? Και πόσα αυτιά να ενεργοποιήσεις για να ακούς τα σχόλια των συνταξιδιωτών σου και τις - συχνά ενδιαφέρουσες από κάθε άποψη - ατάκες τους?
Οι μουσουλμάνοι κάτοικοι του Bo-Caap είναι απόγονοι των σκλάβων που έφερε η Ολλανδική Εταιρία Δυτικών Ινδιών, η VOC, κάπου στα 1660 από την Ινδία και την Ινδονησία. Αυτή η εταιρία (από την οποία ξεκίνησε το όνειδος όλου του Ακρωτηρίου) εκτός από τις άλλες "αγαθοεργίες" χρησιμοποιούσε το Cape Town και ως τόπο εξορίας των μουσουλμάνων ηγετών.
Τα σπιτάκια με τις πολύχρωμες προσόψεις είναι το χαρακτηριστικό της γειτονιάς. Οι ιδιοκτήτες συνηθίζουν να βάφουν το σπίτι με έντονα χρώματα όταν γιορτάζουν ένα σημαντικό γεγονός.
DISTRICT SIX
Κάθε ξενάγηση στα Cape Flats ξεκινά από το Μουσείο της District Six. Για να κατανοήσει κάποιος μερικά από αυτά που θα δει αργότερα. Σαν μια εισαγωγή.
Στο έδαφος του μουσείου, στην είσοδο, υπάρχει ο χάρτης της περιοχής που βρίσκεται ανατολικά του κέντρου της πόλης. Υπήρξε μια γειτονιά - γκέτο εγχρώμων όπου ζούσαν άτομα από όλες τις φυλές και τις αποχρώσεις του μαύρου.
Εκείνο που κατανόησα προς το τέλος πλέον του ταξιδιού μου αυτού, είναι το πόσο μεγάλη διαφορά υπάρχει στην αντιμετώπιση των μαύρων ανάλογα με την απόχρωση τους, για να το πω χονδροειδώς. Μέσα στο μυαλό μου ήταν όλοι έγχρωμοι. Υπάρχουν όμως τεράστιες διαφορές ανάλογα με τις διάφορες φυλές και το αν είναι μαύροι καθαρόαιμοι ή colored όπως τους λένε, αναφερόμενοι στους μιγάδες. Οι δύο κύριες φυλές μαύρων είναι οι Caza και οι Zulu (δεν ξέρω αν τις γράφω και σωστά). Μεταξύ τους τρώγονται αλλά και οι δύο υποτιμούν τους colored. Στην κοινωνία του Ακρωτηρίου αυτοί που βρίσκονται στη χειρότερη μοίρα είναι οι colored, λες και έφταιγαν αυτοί όταν οι μαύρες σκλάβες - κοπέλες βιάζονταν σωρηδόν από τους καλοζωισμένους, πλούσιους, αφέντες λευκούς.
Το 1966 η κυβέρνηση αποφάσισε ότι η περιοχή του District Six ανήκε στους λευκούς και όχι στους μαύρους. Εν μία νυκτί οι 50.000 κάτοικοι της περιοχής εξοστρακίστηκαν από την πόλη, σε επίπεδες περιοχές, τα μετέπειτα Cape Flats. Την επόμενη μέρα μπήκαν οι μπουλντόζες και η περιοχή ισοπεδώθηκε.
Το μουσείο είναι γεμάτο μνήμες από τη γειτονιά που εξαφανίστηκε. Ο χάρτης στην είσοδο του μουσείου αναπαριστά την περιοχή με τους δρόμους της.
Στους τοίχους του πρώτου ορόφου υπάρχουν φωτογραφίες μαζί με αναπαραστάσεις της καθημερινής ζωής στη γειτονιά.
Φωτογραφίες της εποχής έχουν εγκλωβίσει το χρόνο. Υπάλληλοι του μουσείου είναι πρώην κάτοικοι της περιοχής και πολλές φορές διηγούνται όσα έγιναν.
Όταν επισκεπτόμουν την πόλη του Ακρωτηρίου, πίστευα ότι οι φυλετικές διακρίσεις της εποχής του Apartheid, (δείγμα διασωθέν βλέπετε στο μουσείο) είχαν περάσει ανεπιστρεπτί και ανήκαν πλέον στην ιστορία. Φεύγοντας η εντύπωση μου δεν ήταν πλέον η ίδια.
Από το εσωτερικό μπαλκόνι του πρώτου ορόφου φαίνεται από ύψος ο χάρτης της περιοχής στο έδαφος της εισόδου του μουσείου. Στη μία πλευρά έχουν γραφτεί στίχοι του αμερικανού μαύρου ποιητή
Langston Hughes. Γνωστός για την περηφάνεια που είχε για τη φυλή του και το χρώμα του, σε μία εποχή και μία χώρα που ταλανιζόταν και αυτή από τις διακρίσεις, ο Hughes είχε γράψει :
The night is beautiful,
So the faces of my people.
The stars are beautiful,
So the eyes of my people
Beautiful, also, is the sun.
Beautiful, also, are the souls of my people.
Από το μουσείο φύγαμε κατευθείαν για τα Cape Flats. Είχαμε βγει στον εθνικό δρόμο και η πόλη ξεπρόβαλε στα αριστερά. Ήταν η κοντινότερη πόλη των μαύρων, περίπου 10 λεπτά από το κέντρο του
Cape Town. Στο μυαλό μου βαφτίστηκε "παραγκούπολη", αν και κανένας, τόσο οι συνταξιδιώτες μου όσο και οι ξεναγοί, δεν την ξεστόμισαν ποτέ.
Η συνοδός μας στο ταξίδι ήταν ελληνίδα μεγαλωμένη στη Νότια Αφρική αλλά ζούσε πλέον στην Αθήνα. Η προσφώνηση της για τις παραγκουπόλεις ήταν "τάουνσιπς" και όταν τη ρώτησα από πού βγαίνει η λέξη, μου εξήγησε και κατάλαβα ότι χρησιμοποιούν το town της πόλης και το ship του friendship. Ακόμα και αυτό μου φάνηκε αργότερα πολύ γελοίο και υποκριτικό.
Τα αυτοκίνητα μάς άφησαν στο Township Langa που είναι το πιο παλιό και σημαίνει ήλιος. Ιδρύθηκε το 1927 βάσει σχεδίου για να χρησιμεύσει ως κατάλυμα των μεταναστών εργατών. Αρχικά χτίστηκαν κοιτώνες ανδρών και αργότερα, όταν οι εργάτες έφεραν τις οικογένειες τους, άρχισαν να ξεφυτρώνουν οι παράγκες.
Όταν βγήκα έξω από το αυτοκίνητο βίωσα ένα μεγάλο σοκ. Πολλές φορές μετά, ακόμα και τώρα που τα γράφω αυτά, αναρωτήθηκα για τις αντιδράσεις μου και προσπάθησα να τις κατανοήσω και να τις αναλύσω. Σκέφτομαι όμως ότι ο ρόλος του ιστολογίου αυτού δεν είναι η αναλυτική ψυχολογία και ψυχοθεραπεία και δεν θα μπω σε λεπτομέρειες που είναι εύλογο ότι θα κουράσουν τους όποιους αναγνώστες. Το σίγουρο είναι ότι πήγα χωρίς την ανάλογη ψυχική προετοιμασία για το τι πρόκειται να αντικρίσω και με μια μεγαλειώδη αφέλεια που άγγιζε τα όρια της βλακείας.
Το township ήταν μεγάλο, επίπεδο και εκτεινόταν σε πολλά τετραγωνικά μέτρα ξερού και χωρίς ίχνος πρασινάδας μέρους. Είχε πάντως ρεύμα.
Όταν φτάσαμε, οι οδηγοί μας μάς παρακάλεσαν να μην απομακρυνθούμε στο εσωτερικό της township χωρίς συνοδεία. Μας είπαν επίσης ότι επειδή η ανεργία στα townships ξεπερνάει το 40% έχουν δημιουργηθεί από τους κατοίκους μικρές αγορές με χειροτεχνήματα. Αγοράσαμε λοιπόν οι περισσότεροι κάτι συμβολικό για να πάνε τα έσοδα στη διαχείριση της πόλης (πώς αλλιώς να την πω?) διευκολύνοντας τη διαβίωση και αποτρέποντας την επαιτεία.
Στο μέρος υπήρχαν κατασκευές ιδιόχειρες με ποικίλα υλικά αλλά και χτιστές. Μας επέτρεψαν να μπούμε σε μια τέτοια και να τη δούμε. Αισθάνθηκα πολύ άσχημα έτσι όπως μπήκαμε εμείς, οι φρέσκοι περιποιημένοι λευκοί για να δούμε το "θέαμα". Πανάθλιες συνθήκες, δωμάτια με στοιβαγμένα άπλυτα στρωσίδια, βρώμικους τοίχους και μια μυρωδιά να πλανιέται ολόγυρα. Τσίγκινα χιλιοχτυπημένα σκεύη, πρωτόγονα κουζινικά, σε ένα τραπέζι ένα γκρίζο πιάτο με βρασμένα αυγά και μωρά ολόγυρα. Η φωτογραφία που βλέπετε είναι χαρακτηριστική και ήταν από την επίσκεψη μας : η κυρία με την ακριβή καλοκαιρινή τσάντα και το ντύσιμο style nautique με φόντο τα ψυγεία με τις κλειδαριές! Δύο κόσμοι δίπλα δίπλα...
Οι πόλεις έχουν τη δική τους καθημερινή ζωή. Έχουν και τα μαγαζιά τους. Εδώ βλέπετε το κομμωτήριο και τον κουρέα σε στιγμές καθαριότητας.
Μέσα στις πόλεις αυτές όμως άρχισαν τα τελευταία χρόνια να ξεφυτρώνουν υποφερτές κατασκευές σαν αυτή που βλέπετε στο βάθος. Πρόκειται για μικρά κολλημένα μεταξύ τους σπιτάκια που έχουν και ηλιακό θερμοσίφωνα. Αυτό που δεν κατάλαβα είναι ποιοι παίρνουν αυτά τα σπίτια.
Οι υποδομές στα townships έχουν βελτιωθεί πολύ από το 1994 και μετά. Υπάρχει ένα πρόγραμμα ανακατασκευής και ανάπτυξης που προσπαθεί να οργανώσει κάπως το οικιστικό πρόβλημα αλλά καθώς ο κόσμος πιστεύει ότι τα πολλά παιδιά είναι ευλογία Θεού, οι παράνομοι καταυλισμοί εξαπλώνονται ταχύτατα. Σε αυτούς μπορεί να υπάρχει μια κοινοτική βρύση και μία τουαλέτα για πολλά άτομα.
Σε μια πάροδο βλέπω μπροστά μου ομαδικές τουαλέτες. Δεν ξέρω αν χρησιμοποιούνται ή είναι κατάλοιπα παλαιότερων ημερών.
Στα townships μπορεί να βρει κάποιος καταλύματα ανδρών ή γυναικών μόνο. Υπάρχουν παράγκες που φτάνουν να πουλιούνται μέχρι και 7000 Rad και να τις διεκδικούν 5 οικογένειες (1 ευρώ = 10 Rad)! Υπάρχουν επίσης κτίσματα πολύ προσεγμένα, μικρές ισόγειες μονοκατοικίες με κήπο και γκαράζ, περίφραξη, συστήματα συναγερμού και δορυφορική τηλεόραση. Αυτές ανήκουν σε μαύρους οι οποίοι πέτυχαν επαγγελματικά αλλά δεν έφυγαν από την πόλη. Η επίσημη εξήγηση είναι ότι θέλουν να υποστηρίξουν την πόλη και γι ΄αυτό μένουν προσφέροντας στην κοινότητα. Ο πραγματικός λόγος είναι ότι όσοι μένουν στις πόλεις δεν φορολογούνται, σύμφωνα με ένα νόμο του κράτους για τη στήριξη των townships.
Το πρόβλημα της φτώχειας, της ανεργίας, της εγκληματικότητας και των ναρκωτικών παραμένει μεγάλο στα townships. Ο προφανής λόγος που δημιουργήθηκαν αυτά τα γκέτο είναι επειδή οι λευκοί κυρίαρχοι θεωρούσαν ότι οι μαύροι είχαν (ή θα είχαν) προβλήματα υγείας, ήταν φορείς ασθενειών και καλύτερα θα ήταν να ζουν εκτός κέντρου. Η ιδέα ωρίμαζε για χρόνια αλλά η αφορμή δόθηκε το 1901 από την επιδημία της βουβωνικής πανώλης οπότε τα σχέδια έγιναν πραγματικότητα και άρχισαν να διαμορφώνονται τα townships.
Προσπαθώντας εκεί μέσα στη μέση να διαχειριστώ τον κατακλυσμό των συναισθημάτων μου και το σοκ που με ωθούσε να το βάλω στα πόδια, ξεπρόβαλλαν από κάθε γωνιά παιδάκια. Ερχόντουσαν μόνα τους, πλησίαζαν σιγά σιγά, ανιχνευτικά και μας περιεργαζόντουσαν. Οι εικόνες ήταν αμφίδρομες. Πλησίαζαν τα παιδάκια και μας παρατηρούσαν με ανοιχτό το στόμα και μεις κάναμε το ίδιο με κλειστό το στόμα και ίσως αρκετά σφιγμένο. Ήταν τα περισσότερα ξυπόλητα με τα ποδαράκια τους γεμάτα χώμα αλλά ωραία ντυμένα. Ήταν ελάχιστοι αυτοί που τα πήραν αγκαλιά, τους μιλούσαν και έψαξαν στις τσάντες τους για καραμέλες. Φωτογραφήθηκαν μαζί τους, τραγούδησαν, χάιδεψαν τα κεφάλια τους, τα φίλησαν. Ένας από αυτούς τους λίγους, αν του έλεγαν ότι μπορούσε να πάρει και ένα ή και δύο μαζί του να τα μεγαλώσει σπίτι του παρέα με τα παιδιά του, το υπέργηρο χρυσόψαρό τους και το καναρίνι τους, θα τα έπαιρνε την ίδια στιγμή. Έψαχνε τον τρόπο (τον νομικό τρόπο) καθώς τριγύριζε ανάμεσα τους...
Αυτός και σαν κι αυτόν ήταν λίγοι. Οι περισσότεροι κοίταζαν τα μωρά από απόσταση ασφαλείας με συναισθήματα έκδηλα στα πρόσωπα τους. Στο βάθος του εξελιγμένου μυαλού τους θα σκέφτονταν ίσως το AIDS. Ποιος ξέρει?
Υπάρχουν πολλά ορφανά μωρά στα townships. Μεγαλώνουν, με τη φροντίδα όλων όσων μένουν εκεί, προς ένα προδιαγεγραμμένο μέλλον. Το AIDS έχει μετατρέψει το 60% του πληθυσμού σε φορείς από το οποίο το 90% είναι μαύροι. Η έλλειψη εκπαίδευσης διαιωνίζει συνήθειες και δοξασίες και εμποδίζει την πραγματική αλλαγή προς κάτι καλύτερο. Οι ομαδικοί βιασμοί είναι ένα είδος παιχνιδιού στα townships και πολύ συχνό φαινόμενο. Τα προφυλακτικά είναι άγνωστη έννοια και τις γυναίκες τις μεταχειρίζονται "σαν τίποτα" όπως μας είπε χαρακτηριστικά η συνοδός. Το τελευταίο και χειρότερο είναι ότι πιστεύουν ότι η σεξουαλική επαφή με παρθένο οργανισμό (αρσενικό ή θηλυκό) θεραπεύει την αρρώστεια. Πριν από καιρό βρέθηκε βιασμένο ένα μωρό 3 μηνών σε ένα township και το θέμα για να μην πάρει έκταση, καλύφθηκε με τιμωρία του δράστη από την ίδια την κοινότητα.
Φύγαμε με κατεύθυνση το township της Khayelitsha (σημαίνει νέα πατρίδα), το μεγαλύτερο (ίσως 2.000.000 πληθυσμό), σε απόσταση 35 χιλιομέτρων από την πόλη του Cape Town. Εκεί γνώρισα τον Soso, το ανάπηρο αγοράκι της φωτογραφίας. Πάλι ήρθαν τα μωρά και μας περικύκλωσαν. Τα είχαμε αγκαλιά και ψάχναμε στις τσάντες μας να βρούμε καραμέλες που ξέμειναν από την προηγούμενη επίσκεψη. Εκείνος μας κοιτούσε από μακριά κι εγώ σκεπτόμουν ότι είναι ντροπή να τον φωτογραφήσω με το καροτσάκι του, του οποίου το κάθισμα ήταν μια κομμένη πλαστική καρέκλα. Ώσπου πλησίασε τη συνοδό η οποία μιλούσε τη γλώσσα και την παρακάλεσε να μας πει ότι ήθελε να βγει και αυτός φωτογραφίες με μας. Λαχτάρησε λίγο χάδι και προσοχή, τόσο σπάνιο όπως φαίνεται για αυτόν, ή ίσως του φαινόμασταν κι εμείς ως εξωτικά όντα που σταμάτησαν στον γαλαξία του. Η καλύτερη φωτογραφία μας μαζί του μπήκε σε κορνίζα και μαζί με άλλα πράγματα για τον ίδιο αλλά και τα μωρά της township ετοιμάζονται να πάρουν την ταχυδρομική οδό. Θα φτάσουν? Κι αν φτάσουν, θα διανεμηθούν εκεί που πρέπει? Ποιος μπορεί να το εγγυηθεί? Η απόπειρα θα γίνει και θα δούμε. Αν πετύχει θα αποτελέσει την αρχή για τις επόμενες.
Γυρίζοντας στην Ελλάδα οι γηραιότεροι και σοφότεροι εξέφρασσαν το προφανές : "μα καλά, πήγατε εκεί που ξέρατε ότι είναι γεμάτο μωρά ορφανά και δεν είχατε φροντίσει να πάρετε καραμέλες?" Έλα ντε. Για πόσα να προνοείς στη ζωή, πια?
Εκείνο που μου έκανε εντύπωση όμως από τις townships ήταν ότι δεν υπήρχε ζητιανιά άμεση ή έμμεση. Κανένας από όσους μας συνόδευσαν στα σπίτια ή στα σοκάκια για να μας δείξουν τις συνθήκες ή τις νεότερες κατασκευές ή τα σπίτια των πλουσίων δεν ζήτησε με τον τρόπο του "χρήματα για τον κόπο του" όπως θεωρείται δεδομένο. Τα δε μωρά και παιδάκια αγνοούσαν εμφανώς την έννοια χρήμα αλλά έπαιρναν με περιέργεια και μεγάλη χαρά τις καραμέλες.
Ο ουσιαστικός λόγος της επίσκεψης μας στην Khayelitsha ήταν για να γνωρίσουμε τη Βίκυ, τη γυναίκα - θρύλο, όπως αναφέρεται, αυτής της township. Είναι η ιδιοκτήτρια ενός μικρού ξενοδοχείου, του μικρότερου της Ν. Αφρικής όπως γράφει και η επιγραφή του.
Εξωτερικά το ξενοδοχείο ακολουθεί τα πρότυπα των σπιτιών της township. Μπορεί να μείνει κάποιος εκεί με ασφάλεια μερικές μέρες εφόσον θέλει να γνωρίσει και να κατανοήσει καλύτερα τα Cape Flats. Η ιδιοκτήτρια μας ξενάγησε στο μικρό χώρο και μας έβγαλε ένα λογίδριο για το τι έχει προσφέρει και συνεχίζει να προσφέρει στην κοινότητα όλα αυτά τα χρόνια. Έδωσε έμφαση στο τι κάνει για τα ορφανά παιδιά και πώς οργανώνει τις δραστηριότητες της για την κοινότητα. Και βέβαια στο τέλος μάς έδειξε το κουτάκι πάνω στο τραπέζι του σαλονιού για τις προσφορές μας σε χρήμα. Μουρμούρισα αρκετά στα ελληνικά εκείνη την ώρα περί των αγαθών προθέσεων, περί κερασιών και μικρών καλαθιών και λοιπά. Μετά είπα ότι μπορεί να κάνω λάθος και οι προθέσεις να είναι όντως αγνές αλλά εμένα να με διέπει η καχυποψία. Είχα όμως εκείνο το καμπανάκι να ηχεί μέσα μου ότι κάτι δεν πήγαινε καλά. Στο τέλος, επειδή ήθελα να ανοίξω την πόρτα για το δέμα στον Soso και τα μωρά, πειθάρχησα και έβαλα τον οβολό μου στο κουτάκι (εγώ και 2-3 από τους πολλούς λοιπούς, οι περισσότεροι των οποίων ανακάλυψαν αόρατες σκόνες στις μπλούζες τους, σκουπιδάκια στα παπούτσια τους, κάτι επείγον στο κινητό τους ή ζωγράφισαν ταχύτατα στα πρόσωπα τους την έκφραση της αδύνατης κατανόησης των αγγλικών της κυρίας που μιλούσε).
Το χαριτωμένο δίκλινο δωμάτιο του ξενοδοχείου χωρίς άλλα σχόλια.
Τα κλειδωμένα πίσω από την καγκελένια πόρτα παιδάκια αποτελούν την εικόνα του μέλλοντος. Βρίσκονται και θα βρίσκονται για όλη τους τη ζωή πίσω από κάγκελα, εγκλωβισμένα στη μοίρα της χαμηλής μόρφωσης, των διακρίσεων, της φτώχειας και ποιος ξέρει τι άλλων χειρότερων.
Διαβάζοντας εκ των υστέρων τους οδηγούς του Cape Town και τις σημειώσεις που κράτησα κατάλαβα ότι είναι αδύνατον να κατανοήσεις αυτά που πρόκειται να δεις. Διαβάζεις σχηματοποιημένες φράσεις, λες "θα πάω εδώ, θα πάω εκεί να δω αυτό" αλλά είναι όλα τόσο ασαφή. Μόνο όταν τα βιώσεις, μπορείς να ανατρέξεις στις σημειώσεις και να δημιουργήσεις το παζλ των εικόνων, της ιστορίας και των εντυπώσεων σου μαζί με το χείμαρο των συναισθημάτων και σκέψεων που σε κατακλύζουν. Αντιγράφω από τον οδηγό :
"Κι όμως, αρκεί μια σύντομη παραμονή στις διαρκώς αναπτυσσόμενες πολίχνες του Cape Flats για να καταλάβετε πραγματικά αυτή την πόλη και να ρίξετε μια ματιά στο μέλλον της. Δε θα σας προκαλέσουν φρίκη όλα όσα θα δείτε. Τουναντίον είναι πιθανό να δείτε περισσότερη αισιοδοξία και περηφάνεια στα χαμόσπιτα της Khayelitsha παρά στις επαύλεις του Tamboerskloof" . Θα συμφωνήσω με το τελευταίο. Δε θα συμφωνήσω με τη φρίκη. Δυστυχώς ήταν παρούσα.
Και αλλού :
"Εκείνο που σοκάρει είναι ότι όλα αυτά βρίσκονται δίπλα σε τόσο πλούτο και φαινομενική αδιαφορία καθώς και ότι η πλειοψηφία των κατοίκων φέρεται στους επισκέπτες με εκπληκτική ευγένεια και φιλία". Θα συμφωνήσω απόλυτα.
Η επίσκεψη μου στα townships μπορεί να με σόκαρε, να με αναστάτωσε, να μου δημιούργησε πολλές ενοχές και απογοήτευση για το μέλλον, ίσως και παραίτηση αλλά ένιωσα καθαρά τι σημαίνει να θέλει ένα πλάσμα να αγαπηθεί και να πάρει λίγη τρυφερότητα ή στοργή.
